Gebed zonder end?

Zo langzamerhand zijn alle argumenten voor en tegen gemeentelijke herindeling wel aan de orde geweest. Het lijkt dus een onmogelijke opgave iets nieuws in te brengen. Toch: door het verschijnen van de notitie over de bestuurlijke toekomst van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, door de Rabo-studie "Kleiner sturen met grotere gemeenten", door de aanbevelingen van de commissie Hendrikx voor Midden Holland en door de bestuurlijke heroriëntatie rondom Leiden en Alphen aan den Rijn, is een nieuwe werkelijkheid ontstaan. En die bestaat daarin, dat we geen genoegen nemen met een status quo. Er moet iets gebeuren willen de gemeenten hun rol, taak en positie in de komende tijd op zijn minst kunnen handhaven.

 

GS van Zuid-Holland stellen onomwonden: veranderde maatschappelijke en bestuurlijke omstandigheden vragen om proactief beleid als het gaat om de schaal van gemeenten. De Rabo concludeert op basis van geografisch onderzoek naar samenhang tussen stad en ommeland op het gebied van arbeidsmarkt, de woningmarkt, de recreatie- en koopmarkt, dat er sterke functionele stedelijke regio's zijn met een stabiel karakter. Deze gebieden kunnen "kleiner", zeg eenvoudiger in samenhang worden aangestuurd, dan als aparte gemeenten. Over Midden Holland zegt de commissie van externe deskundigen, dat versterking van het lokaal bestuur urgent is en dat er sprake is van te kleine (boven)lokale eenheden. In Holland Rijnland wordt voorzichtig de keus gemaakt de gemeenten te versterken en in samenhangende clusters op te gaan en de regio op afstand te laten ondersteunen.

Zo bezien dringt de weg, die we moeten inslaan, zich duidelijk op. Grotere samenhangende bestuurlijke eenheden, stad en ommeland, het nodale principe (de kern samen met verbonden omliggend gebied) zijn de leidende begrippen. De Rabo geeft hierbij aan, op basis van de studie, dat die samenhang zich voordoet in gebieden, waar samen tenminste 0,2 % van de nationale werkgelegenheid aanwezig is. Gemiddeld zijn de gemeenten, die op die wijze ontstaan zo'n 156.000 inwoners groot. Gemeenten met nauwelijks een centrumfunctie worden samengevoegd met de (stedelijke) kern, de gemeente, waarop zij zelf zijn georiënteerd. De nieuwe gemeente Alphen aan den Rijn is het begin van een voorbeeldige gemeente in deze denklijn. Weg met de tegenstelling tussen stad en vitaal platteland, weg met verschillende gemeenten in een samenhangend stedelijk gebied. Maak ruim baan voor het nodale beginsel, een sterke stedelijke kern in samenhang bestuurd met platteland, incluis vitale dorpen.

Zouden we in Nederland de bereidheid hebben deze denktrant te volgen, dan is er in ieder geval sprake van een samenhangende visie op de lokaal-bestuurlijke kaart van Nederland. Daar hoort een op inhoud gebaseerde schaalvergroting van de provincies bij. Toegegeven, de minister voor het Binnenlands Bestuur heeft meer moeite om, gegeven de politieke verhoudingen, heldere wijn te schenken. Zeker is dat zijn inzet geen eind maakt aan het bestuurlijke gebed. Als we ons verbinden aan het geografische- bestuurlijke principe van de nodaliteit (stad en ommeland als samenhangend geheel), dan zou dat een eind maken aan het eindeloze gebed. En dan kunnen we de tijd nemen om stap voor stap tot realisatie te komen van sterke gemeenten.