Gemeenten kunnen niet alles zelf, ze moeten samenwerken om bepaalde taken goed te doen. Veel opdrachten voor het lokaal bestuur zijn te veel omvattend, te complex of overschrijden gemeentegrenzen, waardoor gemeenten gedwongen zijn samen op te trekken. Gedwongen inderdaad, want op basis van wetgeving moeten gemeenten taken samen doen. Een mooi voorbeeld is alles wat met veiligheid te maken heeft. Ondanks de uitdrukkelijke wens en noodzaak om een samenhangende veiligheidsaanpak te hebben op gemeentelijk niveau in het belang van de burger, is een belangrijk deel van de veiligheidstaak in zogenaamde gemeenschappelijke regelingen ondergebracht of bij gemeenten helemaal weggehaald. Dat is gebeurd omdat (te) veel gemeenten in Nederland niet de grootte hebben om die taken goed uit voeren. Weg samenhang.

Het is nu bijna twee jaar geleden. Op 9 april 2011, die zonnige zaterdag even na twaalven, sloeg het noodlot toe. In het winkelcentrum de Ridderhof in Alphen aan den Rijn was van het ene moment op de andere een ongedwongen winkelend publiek in een angstaanjagende dodelijke chaos gestort. Voor heel veel van de bezoekers en de ondernemers en medewerkers van de winkels zou het leven onherroepelijk en drastisch veranderen of kwam ter plekke tot een eind. Tot de dag van vandaag lijden veel van de betrokkenen, ook hulpverleners van de politie en de ambulances, aan de gevolgen. Daarom is er een informele bijeenkomst voor iedereen, die verbonden is met de 9e april. In de Bron, waar zovelen toen werden opgevangen.

Discussies over schaalvergroting in en van het lokale bestuur blijven maar aanhouden. Zeker nu minister van Binnenlandse Zaken Plasterk een stevig doel heeft geformuleerd. Dat is op zich al een hele vooruitgang, want tot nu toe – in opeenvolgende kabinetten – was er geen enkele sprake van ambitie. Sterke gemeenten, sterke provincies was een motto, dat jaren geleden al werd gehanteerd door bestuurskundigen, en zelfs de titel was van een boekje van de VNG. Maar in de praktijk werd vanuit Den Haag niet doorgezet of lieten de provincies het afweten. En als we in Nederland afhankelijk zijn van de vrijwilligheid en consensus van en tussen gemeenten…..nou, dan is de gelijkenis met de Echternach-processie gauw getrokken.

Fusies van gemeenten hebben sinds de tijd van Thorbecke altijd op de politieke agenda gestaan. Bijna zonder uitzondering zijn herindelingen gepaard gegaan met flinke emoties. Die opwinding heeft twee oorzaken. De ene vloeit vooral voort uit het machtspel van de politiek en het openbaar bestuur. Het gaat om het ter discussie stellen van posities en “zetels”. Bij herindelingen staan heel wat verworven invloedrijke taken en rollen in de vuurlinie. Niet alle burgemeesters, wethouders en raadsleden en managers kunnen blijven. En dus worden tegen herindelingen allerlei argumenten van stal gehaald, die kant noch wal raken en makkelijk terug te voeren naar de verdediging van bestaande machtsposities. Bij alle herindelingen blijkt dat de kwaliteit van de nieuwe gefuseerde gemeente mensenwerk is en dat de kwaliteit “dus” wordt bepaald door wat bestuurders en ambtenaren ervan maken. Het alternatief is gelukkig in een woord ook heel duidelijk namelijk samenwerking van gemeenten. Het is immers duidelijk dat bij de toenemende ingewikkeldheid van de maatschappij en de verdergaande taakverzwaring van gemeenten een zekere schaal nodig is om te doen wat nodig is.